فهرست موضوعی


فرودستان و فرادستان در روسیه / احمد سیف

نسخه‌ی پی‌دی‌اف: ahmad seyf – World Unequal Income Distribution – part two – Russia

در این یادداشت به همان روال[۱] یادداشت پیشین می‌خواهم توجه شما را به توزیع درآمد در روسیه جلب کنم. در پیوند با روسیه آماری که توانستم دانلود کنم از سال ۱۹۶۱ شروع شده و به سال ۲۰۲۱ ختم می‌شود. آمارهایی که می‌توان دانلود کرد، سهم یک‌درصدی‌ها، ۱۰درصدی‌ها و ۵۰ درصد پایینی جامعه را به دست می‌دهد. با داشتن این داده‌های آماری، سهم ۴۰ درصد میانی و یا ۵۰ درصد بالایی جامعه و همین طور سهم ۹۰درصد جمعیت به‌سهولت قابل محاسبه است. در چند نمودار اول، سال ۱۹۸۰ را سال پایه قرار می‌دهم که با دیگر یادداشت‌ها قابل‌مقایسه باشد ولی در صفحات پایانی با تغییرسال مبداء به ۱۹۶۱ به تحولاتی که در توزیع درآمد تا سال ۱۹۹۰- که آن را معادل سال سقوط اتحاد شوروی گرفته‌ام- پیش آمد خواهم پرداخت.

در نمودار یک، هم سهم یک‌درصدی‌ها و هم‌چنین ۵۰درصد پایینی جامعه را به دست داده‌ام که برحسب درصد درآمد ملی روی محور سمت چپ اندازه‌گیری می‌شود. کم‌ترین سهم‌بری یک درصدی‌ها در سال ۱۹۸۰ بود که سهم‌شان کم‌تر از ۴درصد بود و بیشترین‌اش هم در سال ۲۰۰۷ – یک سال قبل از بحران بزرگ – اتفاق افتاد که حدود ۲۷ درصد از درآمد ملی نصیب یک‌درصدی‌ها شد. در مقابلِ یک‌درصدی‌ها، ۵۰درصد جمعیت با ۲۹ درصد از درآمد ملی در سال ۱۹۸۰ شروع کردند و در سال ۱۹۹۷ سهم‌شان به ۱۲ درصد کاهش یافت و سرانجام در ۲۰۲۱، هم به ۱۷ درصد رسید. سهم یک‌درصدی‌ها از درآمد ملی ۲۱.۵ درصد بود که از آن‌چه نصیب ۵۰ درصد جمعیت شد بیشتر است.

همان‌طور که در یادداشت پیشین اشاره کردم می‌توان آن‌چه را که من «نسبت درآمدی» نامیده‌ام هم محاسبه کرد. یعنی با توجه به سهم‌شان از درآمد، محاسبه کرد که متوسط درآمد افراد در این گروه‌ها چه نسبتی با یک‌دیگر دارند که آن را در نمودار سیاه رنگ روی محور دست راست اندازه‌گیری می‌کنیم. همان‌طور که در نمودار هم مشاهده می‌کنید در چند سال اول که هنوز «سوسیالیسم واقعاً موجود» موجود بود و سقوط نکرده بود، متوسط درآمد یک‌درصدی‌ها شش برابر متوسط درآمد ۵۰ درصدی‌ها بود و در سال ۱۹۹۰ با بیش از ۱۰۰ درصد افزایش ۱۳ برابر شد. بیشترین میزانی که من در محاسبات خود به آن رسیده‌ام این است که در ۲۰۰۱ متوسط درآمد یک‌درصدی‌ها درروسیه حدود ۱۰۲ برابر متوسط درآمد کسانی بود که در ۵۰ درصد پایین جامعه قرار داشتند. البته این نسبت به‌مرور در سال‌های بعد اندکی کاهش یافت ولی در ۲۰۲۱ هم‌چنان بیش از ۶۳ برابر بود.

در نمودار دوم، وضع ۱۰% بالایی‌ها را با درآمد ۵۰% پایین جمعیت مقایسه می‌کنیم. در سال ۱۹۸۰ ۱۰درصدی‌ها با ۲۲ % از درآمد ملی شروع کردند که از سهم ۵۰ درصد پایینی جامعه کم‌تر بود، ولی آن‌چه در سال‌های پس از آن شاهدیم این است که سهم ۱۰درصدی‌ها افزایش می‌یابد و سهم ۵۰ درصد پایینی جامعه روندی کاهنده را تجربه می‌کند. بیشترین میزانی که نصیب ۱۰درصدی‌ها می‌شود در سال ۲۰۰۸ اتفاق می‌افتد که سهم‌شان ۵۲درصد از درآمد ملی شد و در همان سال هم سهم ۵۰ درصد پایین جامعه هم به ۱۳ درصد می‌رسد. یعنی سهم ده درصد بالایی جمعیت از درآمد ملی ۴ برابر سهمی است که ۵۰ درصد پایینی جمعیت از درآمد ملی دارند. توجه دارید که از نظر آماری، تعداد کسانی که در میان ۵۰ درصدی‌ها هستند طبیعتاً پنج برابر تعداد کسانی است که درمیان ۱۰ درصدی‌هاست، ولی وقتی به سهم‌شان از درآمد ملی نگاه می‌کنیم مشاهده می‌شود که سهم ۱۰درصدی‌ها از درآمد ملی از سال ۱۹۹۱ به بعد همیشه از سهمی که نصیب ۵۰ درصد جمعیت می‌شد بیشتر بوده است و حتی همان‌طور که پیش‌تر اشاره کردم در سال ۲۰۰۸ اختلاف بین این دو سهم‌بری از همیشه بیش‌تر شد. البته اگر توجه داشته باشید که میزان به‌مراتب کمتری از درآمد باید در میان بخش به‌مراتب بیشتر جمعیت توزیع شود در آن صورت، روشن می‌شود که متوسط درآمد ۵۰ درصدی‌ها در مقایسه با متوسط درآمد ۱۰درصدی‌ها بسیار ناچیز خواهد بود. معیاری ازاین رابطه به دست خواهم داد که در نمودار دو از طریق نمودار سیاه رنگ بر روی محور دست راست اندازه‌گیری می‌شود. درحدود یک دهه‌ی اول، یعنی از ۱۹۸۰ تا ۱۹۹۰ که آستانه‌ی فروپاشی است، این نسبت در حول و حوش ۴ برابر باقی می‌ماند، درسال ۱۹۹۲ بیش از ۷ برابر و یک سال بعد هم نزدیک به ۹ برابر می‌شود. پس از آن با توجه به افزایش ادامه‌دار سهم ۱۰درصدی‌ها و کاهش ادامه‌دار سهم ۵۰ درصد پایینی از درآمد ملی این نسبت روند افزایشی دارد. بالاترین میزان در سال ۱۹۹۶ به دست می‌آید که متوسط درآمد ۱۰درصدی‌ها، بیش از ۲۴ برابر متوسط درآمد ۵۰ درصد پایینی جامعه است و سرانجام با بهبود ناچیزی که در سهم ۵۰ درصدی‌ها اتفاق می‌افتد و به همین نحو سهم ۱۰درصدی‌ها هم اندکی کاهش می‌یابد این نسبت درسال ۲۰۲۱ ۱۴ برابر می‌شود.

در نمودار سوم، سهم یک‌درصدی‌ها از درآمد ملی را با سهم ۹۰ درصد جمعیت از درآمد ملی مقایسه می‌کنیم. ابتدا به چند نکته‌ی کلی اشاره کنم: سهم یک‌درصدی‌ها از ۱۹۸۰ به بعد روند فزاینده‌ای داشته است ولی سهم ۹۰درصد جمعیت، روند تحولی از آن سال به بعد کاهنده بود. به سخن دیگر، بیش‌ترین سهمی که ۹۰ درصد جمعیت از در آمد ملی روسیه داشت در ۱۹۸۰ به دست آمد که اندکی بیش‌تر از ۷۸درصد بود. تا سال ۱۹۹۱ با اندکی کاهش در همان حول و حوش باقی ماند ، ولی پس از آن روند کاهندگی تسریع شد به حدی که در سال ۲۰۰۸ سهم ۹۰ درصد جمعیت به ۴۸ درصد رسید و سرانجام در سال ۲۰۲۱ با اندکی افزایش به ۵۴ درصد بالا رفت. به‌عنوان مقایسه گفتنی است که سهم ۹۰درصد جمعیت روسیه در طول این سال‌ها یعنی از ۱۹۸۰ تا ۲۰۲۱ حدودا با ۳۰ درصد کاهش روبرو شد. به‌عکس سهم یک‌درصدی‌ها که در دهه‌ی ۱۹۸۰ بین ۴ و ۵ درصد درآمد ملی متغیر بود در سال ۲۰۰۷ به ۲۷ درصد رسید و سرانجام، در ۲۰۲۱ به ۲۱.۵ درصد کاهش یافت. آن‌چه نمودار سیاه رنگ که روی محور دست راست اندازه‌گیری می‌شود نشان می‌دهد، نسبت متوسط درآمد بین این دو گروه است. به‌عنوان نمونه در سال‌های «سوسیالیسم واقعاً موجود»، متوسط درآمد یک‌درصدی‌ها بین ۴ تا ۸ برابر متوسط درآمد ۹۰ درصد پایین جمعیت بود، ولی در سال‌های دهه‌ی ۹۰ قرن گذشته این نسبت روند افزایش سریعی می‌گیرد و در سال ۲۰۰۰ بیش از ۴۳ برابر می‌شود و بیشترین میزان هم درسال ۲۰۰۱ است که متوسط درآمد یک‌درصدی‌ها ۴۱ برابر متوسط درآمد ۹۰ درصدی‌هاست. سرانجام درسال ۲۰۲۱ با اندکی افزایش در سهم ۹۰ درصدی‌ها و اندکی کاهش در سهم یک‌درصدی‌ها از درآمد ملی این نسبت هم به ۳۶ برابر کاهش می‌یابد. برای کل این دوره می‌توان گفت که نسبت درآمدی بین ۴ در ابتدای ۱۹۸۰ و نزدیک به ۵۰ برابر در دیگر سال‌ها متغیر بود.

در نمودار ۴ منظور از ۴۰ درصدی‌ها آنهایی هستند که بین ۵۰ درصد پایین و ۱۰ درصد بالای جامعه قرار می‌گیرند. با اندکی تسامح می‌توان آنها را «طبقه‌ی متوسط» خواند. البته این مباحث را باید با دقت بیشتری پی‌گیری کرد ولی منظورم از «طبقه‌ی متوسط» در این‌جا این است که نه همانند ۵۰ درصدی‌ها «بی‌چیز و فقیرند» و نه مانند ۱۰درصدی‌ها «توانگر و مال‌دار» ولی جالب این که نه‌فقط در روسیه بلکه در همه‌ی کشورهایی که نمونه‌برداری کرده‌ام سهم ۴۰ درصدی‌ها در طول این دوره نقصان یافته است. به‌عنوان نمونه در همین روسیه سهم «طبقه‌ی متوسط» از درآمد ملی در ۱۹۸۰ حدود ۵۰ درصد بود که در سال ۲۰۲۱ به کم‌تر از ۳۷ درصد کاهش یافت. البته توجه دارید، که اگرچه به‌ظاهر تنها ۱۳ درصد کم‌تر شده است ولی این ۱۳درصد در واقع حدود ۲۶ درصد از سهمی است که این افراد از درآمد ملی کشور داشته‌اند. به عبارت دیگر، شاهد ۲۶ درصد کاهش در سهم ۴۰ درصدی‌های میانه از درآمد ملی هستیم. در این‌جا هم متوسط درآمد «طبقه‌ی متوسط» را محاسبه کرده و با متوسط درآمد یک‌درصدی‌ها مقایسه کرده‌ام. متوسط درآمد یک‌درصدی‌ها در این سال‌ها بین ۳ برابر در سال ۱۹۸۰ تا ۳۰ برابر متوسط درآمد ۴۰ درصدی‌ها در ۲۰۰۱ متغیر بود و سرانجام در سال ۲۰۲۱ هم به ۲۳ برابر رسید که اگرچه در مقایسه با سال ۲۰۰۱ نشان‌دهنده‌ی اندکی کاهش است ولی درمقایسه با سال ۱۹۸۰شاهد افزایش ۸۰۰ درصدی در آن هستیم.

توزیع درآمد در شوروی سابق

پیش‌تر گفتم که برای روسیه از سال ۱۹۶۱ تا سال ۲۰۲۱ آمار داریم. اندکی به‌دلخواه، این دوره را به دو بخش تقسیم کرده‌ام و در این‌جا هم چهار نمودار ارایه می‌کنم که تا حدودی همین تغییرات توزیع درآمدی در فاصله‌ی ۱۹۶۱ تا ۱۹۹۰ را نشان می‌دهد.

در نمودار ۵ سهم یک‌درصدی‌ها و ۵۰ درصد پایین جامعه از درآمد ملی را به دست می‌دهم که در هردو مورد در انتهای دوره شاهد اندکی افزایش در سهم آنها از درآمد ملی هستیم. به‌عنوان نمونه، سهم یک‌درصدی‌ها در ۱۹۶۱ کم‌تر از ۵ درصد درآمد ملی بود ولی در سال ۱۹۹۰ به ۷.۵ درصد رسید و به همین نحو سهم ۵۰ درصدی‌ها هم که در ۱۹۶۱ تنها ۲۴ درصد بود در سال ۱۹۹۰ به بیش از ۲۸ درصد رسید. همان‌طور که مشاهده می‌کنیم در سال‌های ۱۹۶۰ شاهد هستیم که سهم ۵۰ درصدی‌ها اندکی افزایش یافته و بعد به نظر می‌رسد که در حول و حوش ۲۸ درصد به نوعی ثبات رسیده است. همین نکته را می‌توان درباره‌ی سهم یک‌درصدی‌ها هم گفت که در همه‌ی این سال‌ها بین ۴ و ۵ درصد متغیر بود و تنها در سال ۱۹۹۰ به ۷.۵ درصد افزایش یافت. اگرچه نمی‌دانم در یک جامعه‌ی به‌اصطلاح سوسیالیستی این به چه معناست ولی براساس این داده‌های آماری متوسط درآمد یک‌درصدی‌ها بین ۶ تا ۱۳ برابر متوسط درآمد ۵۰ درصدی‌ها متغیر بود. در ۱۹۶۱ این نسبت حدود ۱۰ برابر بود و بعد با اندکی بالا و پایین رفتن، درسال ۱۹۹۰ این نسبت ۱۳ برابر می‌شود.

در نمودار شش، سهم یک‌درصدی‌ها را با سهم ۹۰ درصد پایینی روسیه با مقایسه می‌کنیم. علاوه برسهم یک‌درصدی‌ها، شاهدیم که در پایان این دوره یعنی در سال ۱۹۹۰ سهم ۹۰ درصدی‌ها از درآمد ملی اندکی بیشتر شده است. تا جایی که براساس این آمارها به حدس و گمان می‌توان اظهارنظر کرد این است که این افزایش و احتمالاً افزایش سهم یک‌درصدی‌ها از کیسه‌ی ۱۰درصدی‌ها و ۴۰درصدی‌های میانه به دست آمده است. چون درباره‌ی این دو گروه شاهدیم که سهم‌شان از درآمد ملی در سال ۱۹۹۰ از سهم‌شان در سال ۱۹۶۱ کم‌تر بوده است. همان طور که در نمودار هم آشکار است شاهد تغییر چشمگیری در سهم این دو گروه نیستیم و براساس داده‌های آماری می‌دانیم که متوسط درآمد یک‌درصدی‌ها در طول این دوره بین ۴ تا ۹برابر متوسط درآمد ۹۰ درصدی‌ها متغیر بوده که روی محور دست راست اندازه‌گیری شده است.

سرانجام می‌رسیم به نمودار هفت که در آن سهم ۴۰ درصدی‌های میانه را با سهم یک‌درصدی‌ها مقایسه می‌کنیم. همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره کرده‌ام برای کل این دوره، سهم یک‌درصدی‌ها اندکی افزایش یافت و سهم ۴۰ درصدی‌ها هم با اندکی کاهش روبرو شد. بیش‌ترین سهمی که از درآمد ملی نصیب ۴۰ درصدی‌ها شد در سال ۱۹۶۱ بود و پس از آن برای چند سال شاهد یک روند کاهنده در سهم این گروه بودیم ولی این روند کاهنده در ۱۹۶۸ متوقف شد و سپس یک روند ضعیف فزاینده آغاز شد که تا سال ۱۹۸۰ ادامه یافت و پس از آن باز شاهد یک رونده کاهنده هستیم که تا ۱۹۹۰ تداوم یافت و باعث شد که سهم این گروه از ۵۰ درصد در ۱۹۶۱ به ۴۸ درصد در ۱۹۹۰ برسد. همان طور که از نمودار سبز رنگ که روی محور دست راست اندازه‌گیری می‌شود مشاهده می‌کنیم، این نسبت برای حدود ۲۰ سال اول در این دوره نزولی بود و از حدود ۴ برابر در ۱۹۶۱ به کم‌تر از ۳ برابر در ۱۹۸۰ رسید ولی بعد یک روند فزاینده آغاز شد و در سال ۱۹۹۰ متوسط درآمد یک‌درصدی‌ها بیش از ۶ برابر متوسط درآمد ۴۰ درصدی‌های میانه بود.

حالا که از شوروی سابق حرف می‌زنم پس یک نمودار دیگر هم اضافه کنم که در آن سهم ۵۰ درصدی‌های پایین و بالای جامعه را با یک‌دیگر مقایسه کرده‌ام – اگرچه نمی‌دانم در شوروی دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ این نوع تقسیم‌بندی اصولاً به چه معنایی می‌تواند باشد. ولی همان‌طور که اشاره کردم بانک آماری، سهم ۵۰ درصد پایینی را از درآمد ملی به دست می‌دهد و روشن است که می‌توان سهم ۵۰ درصد دیگر جمعیت – به‌اصطلاح بالایی جامعه را محاسبه کرد. در دهه‌ی ۱۹۶۰ مشاهده می‌کنیم که سهم ۵۰درصد پایینی اندکی رو به افزایش است، به همین نسبت سهم ۵۰ درصد بالایی جامعه اندکی کاهش می‌یابد. ولی سپس، به صورت حدودا ۲۸ درصد سهم ۵۰ درصدی‌های پایین و ۷۲ درصد هم سهم ۵۰ درصدی‌های بالا به «تعادل» می‌رسد. پیش‌تر گفتم دقیقا نمی‌دانم چرا این‌گونه بود ولی بر اساس این آمارها می‌توان گفت که متوسط درآمد در میان ۵۰ درصد بالایی بین ۲.۵ تا اندکی بیش‌تر از ۳ برابر متوسط درآمد در میان ۵۰ درصدی‌های پایین جامعه بود و این میزان در همه‌ی این سال‌ها تقریباً بدون تغییر باقی ماند.


احمد سیف

[۱] لینک دانلود آمارهای مورد استفاده https://wid.world/data/#countrytimeseries/sptinc_p0p50_z;sptinc_p90p100_z;sptinc_p99p100_z/RU/1905/2021/eu/k/p/yearly/s.

دیدگاه‌ها

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *