فرودستان و فرادستان در ترکیه / احمد سیف

نسخه‌ی پی‌دی‌اف: ahmad seyf – World Unequal Income Distribution – part six-Turkey

در این یادداشت به همان روال یادداشت‌های پیشین می‌خواهم توجه شما را به توزیع درآمد در ترکیه جلب کنم. به‌ویژه در سال‌های اخیر، در مطبوعات داخلی خوانده‌ام که بسیاری از ایرانی‌ها، درست یا غلط به این نتیجه رسیده‌اند که اقتصاد ترکیه جایگاه مناسبی برای سرمایه‌گذاری‌شان است و به‌ویژه در بخش مسکن ترکیه سرمایه‌گذاری کرده‌اند. از درستی یا نادرستی این باورها بی‌خبرم، اما درکلیت خود، روایت توزیع درآمد در ترکیه در واقع شبیه توزیع درآمد در دیگر کشورهاست. از سویی شاهد انباشت درآمد در میان یک درصدی‌ها هستیم و از سوی دیگر، 50 درصد پایینی جامعه با وضعیت درآمدی نامشخص‌تری روبرو هستند. برخلاف دیگر یادداشت‌ها، در این‌جا سخن را با مقایسه‌ی متوسط درآمد 50 درصدی‌های پایین و بالای جامعه آغاز می‌کنم. در بانک آماری،[1] میزان سهم 50 درصدی پایین جامعه از درآمد ملی را به دست می‌دهد و به این ترتیب یک نمای کلی از وضعیت 50 درصد بالایی جامعه خواهیم داشت. در نمودار یک این وضعیت را به دست می‌دهم.

در دیگر کشورها هم مثل ترکیه شاهد همین وضعیت هستیم که جامعه‌ی اقتصادی به دو نیمه‌ی کاملاً نابرابر تقسیم شده است. به‌عنوان مثال می‌توانم اشاره کنم که متوسط سهم 50 درصدی‌های جامعه در این 41 سال بین 10 تا 15 درصد متغیر بود و به این ترتیب، سهم 50 درصدی‌های بالای جامعه هم بین 85 تا 90درصد تغییر می‌کرد. بر همین مبنا در منحنی سیاه‌رنگ که روی محور دست راست اندازه‌گیری می‌شود، این اطلاعات را به دست داده‌ام که متوسط درآمد در میان 50 درصدی‌های بالای جامعه چند برابر متوسط درآمد درمیان 50 درصدی‌های پایینی بوده است. در این‌جا هم براساس اطلاعات موجود می‌توان اشاره کرد که این نسبت بین 6 تا 9 برابر در نوسان بوده است. در دهه‌ی 1980 این نسبت حدودا 9 برابر و بعد به خاطر اندکی افزایش در سهم 50 درصدی‌های پایین و به همان نسبت کاهش در سهم 50 درصدی‌های بالای جامعه از اوایل سال‌های 2000 تا سال‌های 2013 این روند نزولی بود و بعد روند افزایشی آن مجددا آغاز شد و سرانجام در یکی‌دو سال اخیر، در حدود 7. 5 برابر ثابت ماند.

از خیلی نظرها این نمودار دوم جالب است. ابتدا توجه را به چند وجه کلی جلب کنم. مشاهده می‌کنید که برای همه‌ی این سال‌ها- یعنی از 1980 به بعد- سهم یک‌درصدی‌ها از درآمد به‌طور ادامه‌دار از سهم 50 درصدی‌های پایین جامعه از درآمد ملی بیش‌تر بوده است. در نمودار بالا منحنی قرمزرنگ سهم50 درصدی‌ها و منحنی آبی‌رنگ هم سهم یک‌درصدی‌ها را از درآمد ملی نشان می‌دهد. برای این که معیاری از این تفاوت داشته باشیم این میزان اختلاف را در منحنی سیاه‌رنگ نمایش می‌دهیم که همان‌طور که مشاهده می‌کنید تا سال 1992 از دو برابر هم بیش‌تر بوده است. البته شاهد یک روند خفیف افزایشی در سهم 50 درصدی‌های پایین جامعه و به همین شکل یک روند مشابه کاهنده در سهم یک‌درصدی‌ها هستیم که خودش را به این صورت نشان می‌دهد که در حالی که در سال‌های 1980 متوسط درآمد یک درصدی‌ها حدوداً 135 برابر متوسط درآمد 50 درصدی‌ها بود، این رقم در سال 2007 به کم‌ترین میزان یعنی 56 برابر می‌رسد که در نمودار بالا روی نمودار ستونی سبززنگ (محور دست راست) نمایش داده می‌شود. همان‌طور که مشاهده می‌کنید از سال 2007 به بعد، یک روند افزایشی شکل می‌گیرد و مشاهده می‌کنیم که درسال 2018 متوسط درآمد 85 برابر می‌شود و سرانجام در سال 2021 به 79 برابر تخفیف پیدا می‌کند.

درنمودار بعدی وضعیت درآمدی 10درصدی‌ها و 90 درصد پایین جامعه را بررسی می‌کنیم. به‌غیر از سال‌های 2006 و 2007 در همه‌ی این سال‌ها، سهمی که 10 درصدی‌ها از درآمد ملی ترکیه داشته‌اند از سهمی که نصیب 90 درصد جامعه می‌شد، بیش‌تر بود و این تفاوت را در نمودارستونی سبزرنگ نشان داده‌ام که اگرچه روند نزولی داشته و از بیش از 20 درصد در 1980 به جایی رسید که سهم 90 درصدی‌ها از سهم 10درصدی‌ها 2 درصد بیش‌تر بود ولی این تفاوت در سال 2018 به 12 درصد رسید یعنی سهم 10درصدی‌ها از سهم 90 درصدی‌ها 12 درصد بیش‌تر بود و درسال 2021 این اختلاف به 10درصد کاهش یافت.

همان‌طور که در یادداشت‌های دیگر توضیح داده‌ام می‌توانیم با استفاده از داده‌های آماری متوسط درآمد این گروه‌های مختلف را با یک‌دیگر مقایسه کنیم. در نمودار، منحنی سیاه‌رنگ که روی محور دست راست اندازه‌گیری می‌شود این نسبت را نشان می‌دهد. درسال 1980 متوسط درآمد 10درصدی‌ها حدوداً 14 برابر متوسط درآمد 90 درصدی‌ها بود ولی با افت‌وخیزهایی در طول این دوره هیچ‌گاه از 9 برابر کم‌تر نبود. سرانجام در 2021 اختلاف بین سهم 10درصدی‌ها و 90 درصد پایینی جامعه به 9 درصد رسید و متوسط درآمد هم 11 برابر شد.

حالا که دارم درباره‌ی 90 درصدی‌ها سخن می‌گویم پس رابطه‌شان را با درآمد یک درصدی‌ها هم به دست بدهم.

اولین نکته‌ای که باید ذکر کنم این که برای کل این دوره، سهم 90 درصدی‌ها که در سال 1980 کم‌تر از 40 درصد از درآمد ملی بود در 2021 به اندکی بیش‌تر از 45 درصد رسید و به همین روال، سهم یک درصدی‌ها از بیش از 28 درصد در1980 به حدوداً 19 درصد در سال 2021 کاهش یافت. در منحنی سیاه‌رنگ که روی محور دست راست اندازه‌گیری می‌شود این نسبت درآمدی را به دست داده‌ام. یعنی، متوسط درآمد یک درصدی‌ها چند برابر متوسط درآمد 90 درصدی‌ها بوده است. همان‌طور که در نمودار هم مشاهده می‌کنیم، به‌خاطر اندکی افزایش در سهم 90 درصدی‌ها و به همین نحو کاهش در سهم یک درصدی‌ها این نسبت که در درسال 1980 حدوداً 64 برابر بود به 30 برابر در سال 2007 کاهش یافته و پس آن‌گاه مجدداً روند افزایشی آن شروع شده و درسال 2016 بیش از 45 برابر شد و درسال 2021 به 37 برابر رسید. اگرچه هر تحولی که باعث کم‌تر شدن نابرابری شود، تحول مثبتی است ولی نباید از نظر دور داشت که 37 برابر بودن متوسط درآمد هنوز هم‌چنان اندکی زیادی زیاد است.

سرانجام بپردازم به وضعیت 40 درصدی‌های میانه، در این‌جا هم نکته‌ی کلی این است که سهم این بخش از جمعیت ترکیه از درآمد ملی که در سال 1980 کم‌تر از 30 درصد بود در سال 2021 به اندکی بیش‌تر از 33 درصد رسید که تحول مثبتی است.

اما اگر بخواهیم متوسط درآمد 40 درصد میانه را با متوسط درآمد یک درصدی‌ها مقایسه کنیم، وضعیتی که در این نمودار سیاه‌رنگ که روی محور دست راست اندازه‌گیری شده است، به دست می‌آید. در ابتدا، یعنی در سال 1980 متوسط درآمد یک‌درصدی‌های بیش از 38 برابر متوسط درآمد 40 درصدی‌های میانه بود ولی در پی‌آمد تغییراتی که در سهم‌بری این دو گروه از درآمد ملی پیش آمد این نسبت درسال‌های 2006 و 2007 به 19 برابر رسید و بعد تا سال 2018 اندکی افزایش یافته، 25 برابر شد و سرانجام در سال 2021 به 22. 5 برابر کاهش یافت. در میان 47 کشوری که برای بررسی برگزیده‌ام، علاوه بر ترکیه، کشورهای دیگری هم هستند که در آنها سهم 10درصدی‌ها از سهم 90 درصد بقیه‌ی جمعیت از درآمد ملی بیش‌تر بوده است که می‌توانم به برزیل، افریقای جنوبی، ایران، هندوستان، عربستان سعودی، شیلی، کلمبیا و مکزیک اشاره کنم که در این میان وضعیت در افریقای جنوبی از دیگر کشورها ناهنجارتر است و سهم 10درصدی‌ها حدوداً دو برابر سهم 90 درصد جمعیت از درآمد ملی است که به آن در یادداشت دیگری خواهم پرداخت.